Oculeren van druivenstokken
Waarom oculeren?
Oculeren stelt je in staat van druivenras te veranderen zonder geheel nieuwe stokken te moeten aanplanten, bijvoorbeeld omdat een bepaald ras het in jouw wijngaard minder goed doet of omdat je een moderner ras wilt gaan gebruiken. Een derde reden kan zijn dat je op een eenvoudige en goedkope wijze totaal wilt overgaan op een schimmeltolerant ras.
In principe heb je in het jaar na het oculeren (met een oog van jaars of overjaars hout) een vruchtbare scheut.
Oculeren met jaarshout kan in het volgende seizoen één tot vier trossen opleveren per uitgelopen oog. Oculeren met overjaarshout kan in het volgende seizoen een aantal vruchtdragende scheuten opleveren per uitgelopen oog.
Wat is oculeren?
Oculeren of schildgriffelen is een methode van vegetatieve vermeerdering van houtachtige planten door middel van het enten van een oog van een jaarse of overjaarse tak (het enthout, oculatiehout, oculatiescheut) op een bewortelde en te veredelen (of ‘om te enten’ of ‘om te bouwen’) onderstam.
Hiermee is wat druiven betreft de stam van de druif bedoelt, en niet de resistente onderstam (SO4, 5BB, Binova, etc. etc.) waarop de druif oorspronkelijk geënt was. In tegenstelling tot andere manieren van enten wordt er dus slechts één oog geënt en niet een deel van een tak of scheut.
Waarom deze methode?
Oculeren is een snel werkende methode, juist voor de wijnbouwhobbyist makkelijker dan andere vormen van enten. De eenmaal tot stand gekomen verbinding is sterker dan bij andere methoden en je kunt een groot aantal nieuwe planten creëren met relatief weinig enthout en met weinig geld.
Het tijdstip van oculeren
Oculeren met ‘jaars hout’, d.w.z. het enthout is van het groeiseizoen waarin je oculeert
Oculeren met jaars hout vindt voornamelijk plaats van half juli tot half september. De cambiumactiviteit is in het groeiseizoen het hoogst, wat belangrijk is voor het vergroeien van het oog met de onderstam. Het cambium, de laag direct onder de schors, is in die periode actief en gezwollen, waardoor de schors makkelijk loslaat van het cambium. Oculeren vereist droog, liefst warm en zonnig weer.
Oculeren met ‘overjaars hout’, d.w.z. het enthout is van het groeiseizoen voorafgaand aan dat waarin je oculeert
Oculeren met overjaars hout vindt plaats vanaf het einde van de bloei tot eind juli. In vergelijking met het oculeren met jaars hout win je een jaar!
Vereisten
Jaars hout
Ogen die gebruikt worden voor het oculeren met jaars hout moeten volledig ontwikkeld zijn: er moet een blad uit komen, maar ook niet méér dan dat. De dief in het slapende oog moet pas uitlopen in het volgende voorjaar; dat is dan de scheut waarmee je verder gaat. Het oculatiehout of de oculatiescheut (waarvan je dus de ogen gebruikt) moet van gezonde en goed groeiende moederplanten worden gesneden.
Het snijden /snoeien van de oculatiescheuten doe je het beste ‘s avonds of ‘s morgens vroeg, wanneer de scheuten volgezogen zijn met vocht.
Zodra je de oculatiescheut hebt afgesnoeid verwijder je het blad, maar je laat een paar centimeter van de bladsteel zitten, als handvat van het oog. De meest geschikte ogen zitten meestal in het midden van de oculatiescheut.
Het is het beste direct na het afsnoeien van de oculatiescheut te beginnen met oculeren, maar je kunt het oculatiehout ook – in handzame stukken geknipt – enige tijd (d.w.z. een paar dagen) in een vochtige doek in de koelkast bewaren.
Overjaars hout
Voor het oculeren met overjaars hout gelden heel andere eisen. Vóór de zware vorst komt snij je goed verhoute scheuten, goed afgehard hout, dus.
Het hout moet de dikte van een balpen hebben, niet meer en niet minder. In stukken van plm. 6 ogen knippen. De uiteinden van de scheuten dompel je in entwas of kaarsvet, om uitdrogen te voorkomen. Je ontsmet de scheuten met een fungicide (bijv. Teldor, dat is vrij verkrijgbaar). Maak een liter spuitvloeistof in een langwerpige platte bak, dompel de scheuten een tijdje onder, wikkel ze nat in huishoudfolie, etiketje erop met vermelding van de inhoud van het pakje en bewaar dat in de koelkast bij een temperatuur van 1 tot 6 oC.
Af en toe controleren; evt. weer fungicide en/of water toevoegen.
12 tot 24 uur voordat je gaat oculeren laat je het enthout dat je direct gaat gebruiken zich volzuigen met water (de was eerst verwijderen, uiteraard).
Hoe snij je een te oculeren oog?
Met een zéér scherp mes snij je met de groeirichting van de scheut mee een schildje af waarin een oog zit. Je zet het mes op 1,5 tot 2 cm onder het oog onder een scherpe hoek in het hout en je snijdt voorzichtig onder het oog door, tot 1 of 1,5 cm voorbij het oog.
Het moet een vlakke snede worden; geen ‘bootje’ maken. Snij het laatste stukje van het schildje haaks los van de scheut. Het schildje moet weinig hout van de scheut overhouden; peuter het hout er eventueel voorzichtig uit. Het gaat erom dat het gehele cambium van het oog straks het cambium van de onderstam raakt. Het oog moet daarom veel cambium bevatten.
Leg het oog even weg op een schone en beschermde plek.
Hoe prepareer je de onderstam?
De te gebruiken onderstam is vrij van scheuten (poetsen, wegsnoeien, opsleunen). De dikte van de stam kan bepalend zijn voor het gemak waarmee de bast loskomt; het ligt een beetje aan de soort. Als het op een tamelijk dun gedeelte niet gaat kies dan een wat dikker gedeelte.
De oculeerplaats die je kiest moet verder mooi vlak zijn, vrij van bobbels, knobbels of groeven. Bij druiven kies je bijvoorbeeld een plaats van waaruit de nieuwe scheut straks makkelijk uit te buigen is voor de guyotboog. Losse reepjes schors licht wegkrabben met het mes, zodat de bast glad is, anders kan je niet goed zien waar je gesneden hebt.
Je maakt een verticale snede in de bast – niet in het hout – ter lengte van iets meer dan het gemaakte schildje (2,5 tot 3,5 cm). Het oog komst straks in het midden van deze verticale snede. Aan de bovenkant van de verticale snede maak je een flink lange horizontale snede zodat de bast ver genoeg opengeklapt kan worden en het schildje straks makkelijk te plaatsen is. Je hoort het mes door de vezels van de bast snijden.
In de T-snede maak je met je mes voorzichtig de bast los van het cambium van de onderstam. Je schuift het schildje nu van boven naar beneden in de T-opening tot de bovenkant van het schildje gelijk valt met de dwarssnede of nog iets daaronder. Het schildje mag er in elk geval niet bovenuit steken. Desnoods het schildje nog bijsnijden. Het steeltje dat je als handvat hebt laten zitten moet naar boven wijzen.
Voor het openmaken van de T bewijst een echt oculeermes, met zijn beiteltje in plaats van een normale mespunt, goede diensten, maar als je voorzichtig werkt kan het ook met een gewoon scherp zakmesje.
Afbeelding 1) Links een oculeermes Rechts een oculeermes voor linkshandigen.
Afbinden van de oculatie
Het oogje moet goed gaan aansluiten op het cambium van de onderstam. Dat doe je door elastisch flexiband strak om de stam en over de gehele ent te winden. Het oogje moet daarbij uiteraard vrijgelaten worden; de verticale en horizontale T-snede moeten bedekt worden.
Om inregenen te voorkomen begin je met winden onder de oculatie en werk je langzaam naar boven. Het band zit nu dakpansgewijs om de stam. Zet het band vast met een zichzelf vastknellende steek.
De hele plek waar je geoculeerd en afgebonden hebt spuit je tenslotte in met een insecticide, tegen de oculatiegalmug.
Afbeelding 2) Schematische weergave van het procedé van oculeren met jaars hout.
Afbeelding 3) Voorbeeld van drie groeistadia na oculeren met overjaars hout, van direct na de bloei tot in augustus 2013. Omenten van Bianca tot Cabernet Cantor. Foto’s Bart Ganne, gemaakt in zijn wijngaard Thurholt in Torhout (B).
Nazorg
Na twee tot vier weken kan je zien of de oculatie gelukt is. Valt het steeltje (handvat) er bij aanraken af en is het geel van kleur, dan is de oculatie gelukt. Blijft het steeltje zitten, dan is de oculatie mislukt.
Het flexiband valt er vanzelf af na een paar weken en kan de sapstroom niet afknellen.
De scheut die in het voorjaar of reeds in het najaar uitloopt wordt goed verzorgd. Zoals al gezegd is hij in principe vruchtbaar.
Uitbuigen en vastzetten
De nieuwe scheut van jaarshout gesneden is te beschouwen als een scheut in het eerste of tweede standjaar; hij wordt nog niet als een al dan niet vlakke gyuotboog uitgebogen in het voorjaar; daarvoor is hij nog te kort en te dun. Alleen vastzetten en zorgen dat hij groeit en niet breekt.
In het volgende jaar kan hij dienen als normale guyotboog.
De nieuwe scheut die gesneden is van overjaars hout levert in het voorjaar direct een guyotboog op.
Wanneer de rest van de plant wegsnoeien?
In het jaar dat je de nieuwe scheut kunt behandelen als een normale guyotboog kan je de rest van de plant boven de aanhechting van de nieuwe boog afsnoeien. Zo kan zich een nieuwe kop vormen rond de aanhechting.
Oorzaken van mislukking bij het oculeren
- Onvoldoende verwantschap tussen oculatie en onderstam.
- Het oculeerhout was te kruidachtig of uitgedroogd.
- De onderstammen waren niet voldoende actief en de schors kwam moeilijk los.
- Onvoldoende scherp mes.
- Het schildje of oogje is te ondiep aangesneden. Er wordt te weinig cambium overgebracht, waardoor het vergroeien van het oog moeilijker verloopt.
- Het oogje is te diep aangesneden. Door het vele hout in het oog is een goede aansluiting van het cambium met de onderstam moeilijk. Bij steenfruit moet het hout zeker verwijderd worden!
- Het oogje aan de kant van de wonde teveel aangeraakt met de vingers.
- De tijd tussen het snijden en het plaatsen was te lang.
- Het oogje is op zijn kop gezet in de onderstam.
- Vuil op de wonden van de cambiumlagen.
- De overtollige schors van het schildje is niet (of onvoldoende) afgesneden na het inschuiven in de onderstam.
- Onvoldoende zorg bij het aanbinden.
- Regen gekregen tijdens het oculeren.
- Het oculatiehout was niet vers genoeg.
- Onderstammen zijn veel te dik en er werd niet op een jong gedeelte geoculeerd.
- Onderstammen stonden te dicht op elkaar, waardoor de belichting onvoldoende was.
- Te vroeg in het seizoen geoculeerd.
- Teveel regen gedurende een week na het oculeren.
Bronnen:
Voor dit artikel is gebruik gemaakt van:
- ‘Budding’, University of Missouri, Department of Horticulture, 2002;
- ‘Fruitplanten vermeerderen door oculeren’ op www.Fruitpluktuin.nl;
- ‘Oculeren’ op www.npv-promopost.nl;
- ‘Oculeren of schildgriffelen’ op Houtwal.be;
- En er zijn aanvullingen geput uit Wikipedia.
Samenstelling, vertaling en bewerking: Peter Siebrands, met medewerking van Bart Ganne en Aad van Hilst.
Rivisiedatum: 8 september 2013