Insecten

Home » Kenniscentrum » Druiventeelt » Gewasbescherming » Insecten

Inleiding

Verschillende diersoorten, met name insecten, kunnen schade toebrengen aan de druivenstok en/of aan de druiventros. Hieronder worden een aantal insecten en mogelijke maatregelen beschreven.

  1. Wespen
  2. Aziatisch lieveheersbeestje
  3. Oorwurm
  4. Aziatische fruitvlieg

Wespen

Algemeen

Wespen zijn heel nuttig. Het zijn aaseters en ruimen heel veel kadavers op van insecten etc. Het grootste gedeelte van het jaar hebben we alleen maar gemak van ze. Maar….een paar maanden in het jaar denken we daar toch heel anders over! In augustus en september kunnen we er in de wijngaard buitengewoon veel last van hebben.
Vorig jaar heb ik zelf te kampen gehad met een wespenplaag waardoor ik genoodzaakt was om de oogst een paar weken te vervroegen, met de nodige gevolgen zoals minder suiker, meer zuur, meer werk door alle trossen nauwkeurig te inspecteren op aantasting, etc.

Levenscyclus

Om wespen goed te bestrijden is het zinvol om te weten hoe ze leven. In het voorjaar begint de koningin met een nieuw nest te stichten. Dit is meestal in een of andere holte; onder een dakgoot of dakpan, een holle boom, een verlaten muizenholletje, in een spouw, onder de grond, alles is mogelijk.
De koningin legt eitjes en de uitgekomen werksters doen de rest, zoals nest bouwen, voedsel verzamelen etc.. In de nazomer echter gaan ze op zoek naar suiker voor de koningin om te overwinteren. De werksters sterven vóór de winter, en de nieuwe koningin verlaat het oude nest om een overwinteringsplaats te vinden. In het voorjaar vliegt deze uit om een nieuwe plek te zoeken voor een nest. Elke koningin die in uw omgeving overwintert betekent weer honderden wespen in het najaar! Als u het afgelopen jaar wespen hebt geconstateerd in uw wijngaard bent u gewaarschuwd! U heeft ze met uw druiven volop de kans gegeven om sterk de winter in te gaan en zullen dit jaar in een veelvoud terugkomen!

Bestrijding

De bestrijding bestaat uit diverse maatregelen:

Koninginnen vangen

Uit bovenstaande is het duidelijk dat het bestrijden van wespen ( koninginnen) in het voorjaar veel effectiever is dan honderden in de nazomer. Dit kan met alle soorten wespenvallen, gevuld met een speciale aaslokstof. Hiervoor heb ik (nog) geen recept gevonden om het zelf te maken, maar het is wel als zodanig in de handel.

Nesten opsporen

In de zomer alert zijn op de aanwezigheid van wespen. Probeer erachter te komen waar de nesten zitten. Kleine nesten kunt u zelf bestrijden door wespenpoeder of met spuitbus bestrijdingsmideel in de opening van het nest te spuiten, of het gat waar u ze uit ziet komen. Maar wees voorzichtig! Als u het zelf doet, draag dan handschoenen en lange mouwen en doe het vooral in de late avond of heel vroeg in de ochtend als de wespen niet actief zijn.
Grotere nesten kunt u beter laten verwijderen door daarin gespecialiseerde bedrijven. In veel gevallen is ook bij de gemeente informatie over wespenbestrijding ter plaatse te verkrijgen.

Wespenvallen

Plaats tijdig wespenvallen in de zomer om zoveel mogelijk wespen af te vangen. Natuurlijk zijn er allerhande wespenvallen en lokstoffen te koop, maar we kunnen ook veel zelf doen. Veelal worden de vallen gevuld met limonade, cola of bier, maar het volgende schijnt ook prima te werken: Een mengsel van frambozenlimonadesiroop, suikerwater, bier en een druppeltje afwasmiddel om de oppervlaktespanning van de vloeistof te verminderen waardoor de wespen sneller zullen verdrinken. Een klein beetje azijn voorkomt dat er bijen in zullen komen, terwijl wespen zich er niet door laten afschrikken.

Zelf maken van wespenvallen is op verschillende manieren mogelijk:

  1. Neem een petfles (cola, sinas o.i.d.) en snijd de bovenkant eraf en plaats die omgekeerd op de fles. Simpel, maar zodra het regent moeten ze wel weer opnieuw gevuld worden!
  2. Neem een petfles en boor er op 2/3 vanaf de onderkant aan weerskanten een gat in van 18 mm., en steek daar een nauw passend stukje pvc pijp door waar u van te voren een gaatje middenin gemaakt heeft van een kleine centimeter doorsnee. Het pijpje is iets groter dan de doorsnede van de fles, en u zorgt ervoor dat het gaatje naar beneden gericht is. Vullen, dop erop en klaar. Het beste plaatst u de fles zo dat het pijpje in de meest heersende windrichting staat, waardoor er constant lucht doorheen blaast en de geur van de lokstof zich maximaal verspreidt.
  3. Diverse andere varianten zijn mogelijk, zoals een pvc pijpje in de hals van een fles met lokvloeistof. De wesp zal wel gelokt worden, maar zal door het pijpje binnin de fles niet makkelijk de weg naar buiten vinden.

Volg de link voor enkele voorbeelden van een wespenval.

Verjagen

Een heel ander principe is het verjagen van de wespen. Wespen schijnen een hekel te hebben aan geur van kruidnagel. Kruidnagelolie is een etherische olie en schijnt prima te werken. Een combinatie met citroen zou nog beter zijn? Ik heb er nog geen ervaring mee, en weet ook niet hoeveel m2 beschermd wordt hiermee. Heeft iemand ervaring hiermee?
Een andere manier van verjagen is het in de druivenzone ophangen van transparant plastic zakjes met water. De theorie is dat de wespen door hun vertekende spiegelbeeld in de zakjes afgeschrikt worden en de benen c.q. vleugels nemen. (zouden kerstballen dan ook werken???) In ieder geval heb ik ook wel gehoord dat een plastic zak met water boven de huisdeur ook de huisvliegen weerhoudt om binnen te komen.

Afschermen

Wel bewerkelijk maar effectief is om de trossen in te pakken in speciaal daarvoor bestemde zakjes of trosnetjes. Deze worden aangebracht op het moment dat de druiven beginnen te kleuren en vastgezet met een wasknijper. Doe dit wel bij droog weer, en let erop dat er geen beschadiging of schimmel in de tros zit voordat u deze inpakt. De tros is beschermd tegen vogels, wespen en hagel.
Ook fijnmazige zijbespanningsnetten schijnen wel wespen tegen te houden, maar is niet altijd afdoende. Ook hier dus een dubbele functie: bescherming tegen vogels, hagel en ook in zekere mate tegen wespen.

Websites

Uw ervaring kan ons verder helpen

U ziet dat we nog niet op alle vragen een antwoord hebben en willen u vragen om uw ervaring met ons te delen. Dat is immers ook de insteek van de Brabantse wijnbouwers!
Heeft u goede, of juist slechte ervaring met een of meer van bovenstaande tips, of heeft u nog andere ideeën of aanvullingen, laat het ons dan weten.

Werkgroep Wijnbouw,
Piet van Breugel (domainevanbreugel@xs4all.nl)

Wasp-Go

Rob van Dijk van wijngaard Steenvoorde heeft in 2010 2 jaar ervaring met Wasp-go. Hieronder staat zijn ervaring beschreven.

Wat je opgestuurd krijgt bij de bestelling zijn 2 vallen en 2 middeltjes om de vallen mee te vullen. Eentje daarvan is iets waar gist bijgevoegd wordt om het te laten gisten, maar wat de inhoud van de middeltjes is wordt er natuurlijk niet bij vermeld. Ik heb niet getest of een zelfgemaakt lokmiddel met limonadesiroop bv. ook zou werken.

Ik heb ze 2x in het vroege voorjaar opgehangen, als het wat warmer wordt en koninginnen zouden moeten gaan vliegen. De eerste keer was ik wat later, tweede helft van april, toen heb ik een stuk of 5 wespenkoninginnen gevangen. In het najaar heb ik overigens wel wat wespenvraat gehad, vooral op de solaris. Maar zonder netten heb ik toch een redelijke opbrengst hiervan gehad. Dit jaar heb ik geen wespenkoninginnen gevangen, waar dat aan ligt weet ik zo niet. Misschien zijn ze later gaan vliegen of zijn er dit jaar minder wespen. Ik heb deze zomer tot nu toe weinig wespen buiten gezien. Met de ervaringen tot nu toe waag ik het volgende te zeggen:

pluspunten:

  • je kunt er inderdaad wespenkoninginnen mee wegvangen. Het lijkt erop dat er dan ook minder wespen zijn in het najaar maar dat vergt wat meer vergelijkingsmateriaal.

minpunten:

  • de vallen zijn niet zo stevig. Het plastic waarmee de deksel op het bakje zit is nu al stuk.

Het Aziatisch lieveheersbeestje

Bron: de onderstaande tekst is overgenomen uit Natuur.focus 3(4): 145-149.

Lieveheersbeestjes en wijn: “Château migraine Harmonia”

Van het Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje (Harmonia axyridis), dat sinds 2001 als exoot aan een gestage opmars in Vlaanderen bezig is, is bekend dat het laat op het seizoen overschakelt op alternatieve voedselbronnen. Met name fruit is zeer in trek. Recent werden in Vlaanderen vele vondsten gemeld van groepen van deze lieveheersbeestjes op appels, peren en pruimen in boomgaarden en tuinen (gegevens: lieveheersbeestjesproject).


Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje (Harmonia axyridis) (Foto: Jeroen Mentens).

Ejbich (2003) maakt in een vakblad voor wijnproducenten notie van slechte geuren en smaken in Ontario wijnen door de aanwezigheid van H. axyridis op en in de druiven. Vooral de Amerikaanse wijnproducerende gebieden rond Ohio, Michigan, Pennsylvania, New York’s Finger Lakes district and Ontario werden het slachtoffer van deze invasieve soort.Om het imago van hun product te beschermen zijn lokale wijnhandelaren zeer schaars met gegevens over het probleem, maar volgens officiële bronnen zou ongeveer 20% van de totale oogst van 2001 verpest zijn door de diertjes. Omgerekend betekent dit voor miljoenen dollars aan economische schade. Volgens een nota van een Amerikaanse overheidsdienst bevoegd voor volksgezondheid worden de kevers meer aangetrokken door laat rijpende variëteiten zoals Cabernet Franc, Cabernet Sauvignon, Vidal, Gignoles en Riesling. Ook vroeg rijpende druiven met een zacht velletje kunnen echter zwaar geïnfesteerd zijn.

De geur veroorzaakt door met de druiven meegeplette lieveheersbeestjes wordt omschreven als die van ranzige pindaboter, rottende spinazie, blauwe schimmelkaas of zaagmeel. Het Aziatisch lieveheersbeestje raakte ingeburgerd in Noord-Amerika nadat het herhaaldelijk werd ingevoerd om pestsoorten op landbouwgewassen (bv. bladluizen) te bestrijden. De vrouwtjes scheiden een stof af die methoxypyrazines bevat. Het is voornamelijk bedoeld als feromoon om mannetjes aan te trekken maar ook om slecht te smaken voor natuurlijke vijanden zoals vogels.Wanneer de diertjes – bij bosjes aanwezig op de druiven – tijdens de oogst verstoord of geplet worden, komen deze stoffen in de druif en vervolgens in de wijn terecht. De chemische stoffen komen ongeschonden uit fermentatie, filtering en hittebehandeling en tot dusver is ook geen effectief bestrijdingsmiddel tegen dit exotisch lieveheersbeestje bekend.


Verschillen verchijningsvormen van het Aziatisch lieveheersbeestje (Harmonia axyridis).

In Vlaanderen zien we soms ook andere soorten op fruit (o.a.Tweestippelig lieveheersbeestje Adalia bipunctata en Zevenstippelig lieveheersbeestje  Coccinella septempunctata). Deze soorten komen evenwel nooit zo massaal voor als het Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje.

Auteur:
TIM ADRIAENS (tim.adriaens@instnat.be)

Literatuur:

  1. Koch R.L. 2003. The multicolored Asian lady beetle, Harmonia axyridis: A review of its biology, uses in biological control, and non-target impacts. 16 pp. Journal of Insect Science, 3:32;
  2. Ejbich K. 2003. Producers in Ontario and northern U.S. bugged by bad odors in wine.Wine Spectator 15 May: 16;
  3. Ratcliffe S. 2002. National pest alert: Multicolored Asian lady beetle. USDA CSREES Regional Integrated Pest Management Program and the Pest Mangement Centers.

De Oorwurm

Van nuttig tot schadelijk

Claudia Huth, dr. Karl-Jozef Schirra en dr. Frederik Lodewijk van departement phytomedicine in DLR Rheinpfalz, in Neustadt presenteren belangrijke resultaten en bevindingen van een onderzoek naar de oorworm.
In het eerste deel, van een 2 delig artikel, worden symptomen van schade aan druiven en wijnstok beschreven en de levensloop van de oorworm gepresenteerd.
In de volgende editie van het Duitse wijnbouwtijdschrift volgt een verslag, hoe de oorworm onder controle te houden in de wijngaard.

De oorworm is de laatste jaren in sommige wijnbouw gebieden negatief in het nieuws gekomen. Wat eens een nuttig, bij nacht actief, insekt was, brengt nu veel schade aan plant en druiven toe. Dit heeft gevolgen voor de wijnkwaliteit. Als gevolg van dit probleem heeft men tussen mei 2007 en april 2010, in de wijnstraat bij Neustadt, onderzoek gedaan naar de ontwikkeling en gevolgen van de oorworm in de wijnbouwgebieden.

 

oorwurm (bron: wikipedia)

Mannetje van de gewone oorworm op boerenwormkruid. Bron: Wikipedia.

Het nut van de oorworm.

De oorworm (forficula auricularia) is een van de bekendste insekten, en is wereldwijd verspreid. In de duitse wijnbouw werd dit diertje altijd als zeer nuttig omschreven. Het is een natuurlijke bestrijder van verschillende bladeters, waaronder de bladroller (bobesia botrana). In DLR Reinpfalz, in Neustadt, heeft men via onderzoek ook het effekt gezien op de bestrijding van de springwormroller, die steeds meer aanwezig is in de wijnbouw gebieden. Men heeft gezien dat de oorworm 25% springwormrollers vernietigd die nog in popstadia zitten.

Groeiende populatie in verschillende regionen.

Problemen met de oorworm werden in 2005 voor het eerst ontdekt in de wijnbergen van de Pfalz, Reinhessen, Baden en Wurttemberg.
Dankzij onderzoek heeft men zijn status van nuttig insekt onderzocht. Gekeken werd er naar zijn doen en laten in de grond, tussen de planten, in de planten en tussen de bessen. Oorwormen zitten graag tussen de spleten in de schors van de stammen en onder hangende bladeren.
Men kan niet direkt zeggen waarom de populatie in de wijngaard zo snel toenam. Waarschijnlijk heeft de klimaat verandering van de laatste jaren er wat mee te maken. Men denkt dat door het gebruik van minder schadelijke bestrijdingsmiddelen dit ook een oorzaak kan zijn voor de toename van de oorwormpopulatie. We weten dat de oorworm niet alleen in wijngaarden voorkomt, maar bij ons allemaal in de tuinen.
Elk jaar krijgen we steeds meer oorwormen, ook al hebben we in aug/sept veel regen. Met de regen komen vooral veel oorwormen om die zich teruggetrokken hebben in de grond.

Schade door oorworm

Schade van de oorworm kan men in drie kategorien indelen:

  1. door het aanvreten van jonge scheuten en licht beschadigde bessen.
  2. wanneer het vochtig weer is, en de schimmel infectie hoog is, verspreiden ze de schimmels zeer snel. Aangezien de oorworm zeer beweeglijk is worden gezonde planten en bessen snel besmet. Wat weer lijdt tot mindere kwaliteit van de wijn.
  3. wanneer er heel veel oorwormen aanwezig zijn, en er machinaal geoogst en verwerkt wordt, kan de kwaliteit van de wijn er flink op achteruit gaan, wanneer delen van de insekten in de wijn worden verwerkt. Wanneer er gespoten wordt tegen de oorworm met 2-methyl-1, 4- benzochinon, kan de wijn naar desinfectiemiddel smaken.

Er zijn verschillende manieren om oorwormen te vangen:

  • Bloempotten gevuld met klei en stro,
  • kartonnen buizen gevuld met houtkrullen,
  • eierdozen gevuld met houtsnippers,
  • bamboe hout van ± 20 cm lengte.

Met bamboe vang je in vergelijking met de andere methoden het meest. Tevens zijn dit goede schuil plaatsen voor de oorworm. Om de 14 dagen worden 7 dagen lang oorwormen gevangen en gedood door bevriezing.

Levenscyclus

Men heeft ook de ontwikkeling gevolgd van de oorwormen. Een oorworm heeft 4 larvenstadia. De gehele ontwikkeling is afhankelijk van temperatuur. Bij een temperatuur van 18 graden worden de larven in 60 dagen volwassen.
Het mannetje sterft in de winter/ voorjaar na de paring. Het vrouwtje maakt in de grond kamers waar men via een kanaal naar toe kan. Hierin worden de eitjes gelegd (gemiddeld 60 eitjes), afhankelijk van temperatuur duurt dit leggen van eitjes tot in het voorjaar. De vrouwtjes overwinteren in hun nestjes, en verzorgen de eitjes, deze worden gedraaid en schoon gelikt, beschadigde eitjes worden opgegeten.
Medio april komen de eitjes uit en begint het eerste larvenstadium (L1). Afhankelijk van temperaruur wordt na 2 weken stadium 2 (L2) bereikt. Begin mei komt stadium 3 (L3) en zoeken ze een eigen nest. In stadium 4 (L4) zoeken ze al hun eigen weg in de wijngaard.

De oorworm is een avond – nachtdier en kan niet tegen fel licht. Daarom zoeken ze in aug. en sept. vooral hun toevlucht in compacte trossen en bladeren die dicht op mekaar zitten of gekruld zijn. Vanaf juni zijn de oorwormen volwassen en zijn ze met veel aanwezig.
Oorwormen zijn vrijwel allemaal alleseters, die leven van dood of levend plantaardig of dierlijk materiaal. Van sommige soorten is bekend dat ze voornamelijk planten eten of juist voornamelijk op andere dieren jagen. De meeste soorten echter hebben een menu dat bestaat uit dode en levende insecten (ook eieren en larven van insecten), algen, schimmels, mossen en plantendelen als jonge blaadjes, bloemen en vruchten.

Vijanden

Oorwormen hebben vele vijanden. Omdat ze nooit giftig zijn en ook geen sterke afweer hebben worden ze door veel insecteneters beschouwd als een makkelijk hapje. Zowel vogels, zoogdieren, amfibieën en rovende geleedpotigen als sluipvliegen en spinnen eten oorwormen als ze de kans krijgen. Vogels die veel oorwormen eten zijn onder andere de ekster, de Vlaamse gaai, de spreeuw en de koolmees. Een andere belangrijke vijand zijn verschillende parasieten, zoals bacteriën en nematoden en met name insectenaantastende schimmels, die een eenmaal geïnfecteerde oorworm binnen korte tijd ten gronde richten.

 

bron: das Deutsche Weinmagazin 10/15 Maart 2010
vertaling: Peter van der Flaas, Wijnbouwers der Lage Landen.

Aziatische fruitvlieg (Drosophila susuki)

De Aziatische fruitvlieg (Drosophila susuki) is in 2012 voor het eerst in Nederland aangetroffen. De larven van de Aziatische fruitvlieg zorgen voor grote schade in rijpende vruchten van vrijwel alle soorten zachtfruit. Het is daarom belangrijk om het plaaginsect zo veel mogelijk onder de duim te houden.

Links vrouwtje Drosophila suzukii, rechts mannetje met de typische vlekken op de vleugels (foto: Silvia Hellingman, bron: natuurbericht.nl). 

De gewone fruitvlieg tast rijp en rottend fruit aan. Het bijzondere aan de Aziatische fruitvlieg is dat hij allerlei fruit en bessen aantast als ze gaaf of zelfs nog onrijp zijn. De vrouwtjes hebben namelijk een sterk gekartelde legbuis, als een zaagje, dat het mogelijk maakt om eitjes in onrijp fruit af te zetten.
Aangetast fruit is te herkennen aan gaatjes en deukjes en het rottingsproces treedt eerder in. Na de aantasting door de Aziatische fruitvlieg maken andere fruitvliegen gebruik van de schade om zich te ontwikkelen.

Een vrouwtje kan 350 tot 380 eitjes afzetten in of op het fruit. De eitjes hebben twee filamenten aan de buitenkant (zie foto). De larven komen, afhankelijk van de temperatuur, al na 12 tot 72 uur uit het ei. Na 4 tot 15 dagen verschijnt de volwassen fruitvlieg. Volwassen vliegen leven 20 tot 65 dagen.

De bestrijding van de Aziatische fruitvlieg begint met preventie. Daarbij is het kunnen herkennen van de schade een eerste vereiste. De factsheet van Wageningen UR geeft daar handvatten voor, met foto’s en beschrijvingen.
De Aziatische fruitvlieg heeft ook natuurlijke vijanden zoals een in Nederland voorkomende sluipwesp (Pachycrepoiudeus vindemmie, Pteromalidae) die de poppen parasiteert. Recent is ook een mijt ontdekt die het op de Aziatische fruitvlieg heeft voorzien.

bron: Wageningen UR

Meer informatie over dit fruitvliegje is te vinden op deze website onder het menu "Japanse fruitvlieg".

 

Rivisiedatum: 25 september 2013 (BvH).

Item toegevoegd aan winkelwagen.
0 items - 0,00